Khi nhắc đến Catimor, câu hỏi “Catimor là Arabica hay Robusta?” thường xuất hiện. Để trả lời, cần phải đi sâu vào lịch sử và nguồn gốc của giống cà phê này, vì câu trả lời đơn giản có thể không làm rõ bản chất phức tạp của Catimor.
Cây phả hệ của cafe
Catimor: Được xếp vào loài Coffea arabica, nhưng không đơn giản chỉ có thế
- Nguồn gốc và sự lai tạo phức tạp
Mặc dù Catimor được xếp vào loài Coffea arabica, nó thực chất là kết quả của một quá trình lai tạo phức tạp giữa Arabica và Robusta. Cụ thể, Catimor là con lai giữa Timor Hybrid (HdT) và giống cà phê Caturra. Timor Hybrid là một giống lai tự nhiên giữa Typica (một dòng Arabica) và Robusta, mang trong mình những đặc điểm di truyền từ cả hai loài.
- Sự lai tạo và khả năng kháng bệnh
Timor Hybrid là bước ngoặt lớn trong ngành cafe, vì nó kết hợp được hương vị tinh tế của Arabica với khả năng chống bệnh gỉ sắt (Coffee Leaf Rust) của Robusta. Khi HdT được lai với Caturra – một giống Arabica lùn – Catimor ra đời, thừa hưởng khả năng kháng bệnh mạnh mẽ từ Robusta và chất lượng hương vị từ Arabica.
- Nhóm giống và sự đa dạng
Một điểm quan trọng cần nhấn mạnh là Catimor không chỉ là một giống cà phê đơn lẻ mà thực chất là một nhóm giống. Các nhà nghiên cứu tại nhiều quốc gia đã phát triển nhiều biến thể của Catimor, dựa trên công thức lai tạo chung là HdT x Caturra. Mỗi biến thể này có những đặc điểm riêng, phù hợp với điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng tại từng khu vực.
- Vì sao câu trả lời ngắn gọn chưa đủ?
Nếu chỉ nói rằng "Catimor là Arabica," ta bỏ qua những yếu tố quan trọng như nguồn gốc lai tạo phức tạp với Robusta, sự đa dạng trong nhóm giống Catimor, và những đặc điểm nổi bật như khả năng kháng bệnh mà Catimor thừa hưởng từ Robusta. Những yếu tố này là nền tảng để hiểu rõ tại sao Catimor lại có vị trí đặc biệt trong ngành cafe.
Như vậy, để thực sự hiểu Catimor, không thể chỉ dừng lại ở việc phân loại đơn giản mà cần xem xét kỹ lưỡng quá trình phát triển và các yếu tố di truyền đã tạo nên giống cafe này.
Giống cafe Catimor được trồng tại Đà Lạt, Việt Nam
Nguồn gốc và sự nhầm lẫn
Câu chuyện của Catimor bắt đầu từ cuối thế kỷ 19, khi bệnh gỉ sắt tàn phá các đồn điền cafe Arabica ở châu Á, khiến nhiều nông dân phải chuyển sang trồng Robusta do khả năng chống bệnh tốt hơn. Tuy nhiên, tại Đông Timor, một giống lai tự nhiên giữa Arabica và Robusta đã được phát hiện vào năm 1927, được gọi là Timor Hybrid (HdT), quan trọng nhất là nó có 44 nhiễm sắc thể, giống như Arabica. Điều này cho phép HdT lai tạo với các giống Arabica khác, mở ra một kỷ nguyên mới trong việc lai tạo giống cafe.
Các nhà khoa học tại Trung tâm Nghiên cứu bệnh gỉ sắt cà phê (CIFC) ở Bồ Đào Nha đã lai HdT với Caturra để tạo ra Catimor, một giống cafe mới có khả năng chống bệnh cao và năng suất tốt. Catimor nhanh chóng trở nên phổ biến tại các quốc gia trồng cafe ở Nam Mỹ.
Catimor không chỉ là một giống cà phê…
Đáng chú ý là, Catimor không chỉ đơn thuần là một giống cà phê duy nhất mà thực chất là một nhóm các giống cafe. Từ công thức lai tạo HdT x Caturra, nhiều giống Catimor đã được phát triển tại các quốc gia khác nhau, mỗi nơi có những biến thể riêng phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu địa phương.
Ví dụ điển hình về các giống thuộc nhóm Catimor:
T8667: HdT x Caturra, được phát triển bởi viện PROMECAFE, từ đó dẫn đến các giống như Costa Rica 95 (Costa Rica), Lempira (Honduras), và Catisic (El Salvador).
Cat129: Một giống Catimor từ Colombia, được phổ biến rộng rãi tại Malawi.
Anacafe14: Catimor x Pacamara, phát triển bởi Anacafe tại Guatemala.
Colombia và Castillo: Hai giống cafe quan trọng của Colombia, phát triển từ HdT x Caturra, với khả năng chống bệnh gỉ sắt và chất lượng hương vị xuất sắc.
Ruiru 11: sản phẩm của cây mẹ (Catimor) x cây bố (lai giữa Sudan Rume, HdT, K7, N39, SL28, SL34, và Bourbon). Cây bố là giống lai có hương vị tốt (thừa hưởng từ N39, SL28, SL34 và Bourbon), có sức kháng bệnh CBD (Coffee Berry Disease) cao (từ Rume Sudan, HdT và K7). Cây mẹ được chọn vì có kiểu hình lùn và cũng có khả năng kháng CBD nhất định.
Batian: con lai giữa cây bố (giống của Ruiru 11) với chính Ruiru 11, được giới thiệu năm 2010.
Tầm quan trọng của Catimor
- Khả năng kháng bệnh vượt trội
Một trong những lý do chính khiến Catimor được phát triển là để đối phó với bệnh gỉ sắt (Coffee Leaf Rust), một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với cây cafe Arabica. Nhiều giống Arabica truyền thống như Typica hay Bourbon, mặc dù có hương vị xuất sắc, lại dễ bị tổn thương trước bệnh này. Catimor, nhờ nguồn gốc từ Timor Hybrid – một giống lai giữa Arabica và Robusta – đã thừa hưởng khả năng kháng bệnh mạnh mẽ từ Robusta, giúp nó có thể phát triển tốt ngay cả trong những điều kiện khắc nghiệt.
- Nâng cao năng suất và sự ổn định
Ngoài khả năng kháng bệnh, Catimor còn được biết đến với năng suất cao hơn so với nhiều giống Arabica khác. Điều này rất quan trọng đối với nông dân ở các vùng trồng cafe, nơi điều kiện kinh tế khó khăn và rủi ro mùa màng luôn hiện hữu. Catimor cho phép nông dân duy trì sản lượng ổn định và chất lượng hạt cafe khá tốt, ngay cả khi đối mặt với biến đổi khí hậu hoặc sự bùng phát dịch bệnh.
- Đóng góp vào sự phát triển bền vững của ngành cafe
Catimor đã đóng góp to lớn vào sự phát triển bền vững của ngành cafe toàn cầu. Bằng cách kết hợp những ưu điểm của cả Arabica và Robusta, Catimor đã trở thành một lựa chọn thay thế quan trọng, đặc biệt ở những khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề bởi bệnh gỉ sắt. Việc phát triển và trồng Catimor giúp duy trì nguồn cung cafe ổn định, giảm thiểu tổn thất kinh tế cho nông dân, đồng thời bảo vệ hệ sinh thái của các vùng trồng cafe.
- Tính ứng dụng rộng rãi
Mặc dù Catimor có thể bị coi là thứ cấp so với các giống cafe cao cấp như Typica hay Bourbon về mặt hương vị, nhưng khả năng thích ứng với nhiều môi trường và điều kiện khắc nghiệt đã khiến Catimor trở thành một trong những giống cafe được trồng phổ biến nhất trên thế giới. Sự phổ biến này cho thấy vai trò không thể thiếu của Catimor trong việc đảm bảo tính bền vững của ngành cafe.
Lời kết
Câu hỏi “Catimor là Arabica hay Robusta?” không thể trả lời đơn giản bằng một từ. Catimor là một giống Arabica nhưng mang trong mình di sản của Robusta thông qua nguồn gốc từ Timor Hybrid. Catimor không chỉ là một giống cafe mà là một nhóm giống với sự đa dạng và khả năng thích nghi rộng, phản ánh những nỗ lực lai tạo và nghiên cứu để đối phó với những thách thức mà ngành cafe đã và đang phải đối mặt.
Nguồn ảnh Internet
Bài viết có sự tham khảo từ nhiều nguồn trang trên Internet
Thân mến,
Đội ngũ THAIYEN CAFE